Waarom reizen goed voor je is

Life is not a journey. Oftewel: het leven is géén reis. Dit citaat van de Britse filosoof en schrijver Alan Watts zou je niet direct verwachten in een boek dat een ode is aan reizen, maar Rosa Bertram staat er volledig achter. “Ik geef ook Watts’ uitleg weer: dat we het leven te vaak opvatten als een soort pelgrimstocht met een serieus doel waar we continu op gefocust zijn. Succes, of wat dan ook. Om er met een beetje pech tegen het einde achter te komen dat het leven in feite juist iets muzikaals was, en dat we eigenlijk moesten zingen of dansen.”

Wil je de lezer waarschuwen?

“Het is eerder een oproep om je niet volledig te laten opslokken door de zorgen en plichten van alledag. Daag jezelf uit en denk bewust na over hoe je je leven wilt invullen. Waar word ik gelukkig van?”

Is het antwoord op die vraag: reizen?

“Reizen is in ieder geval een effectieve manier om achter het antwoord te komen. Doordat je loskomt van de dagelijkse sleur ben je mentaal vrijer en creatiever. Zeker als je alleen reist. Je bezoekt nieuwe plekken, komt jezelf op andere manieren tegen. Dat is enorm leerzaam.” Het klopt ook dat regelmatig reizen je gelukkiger maakt, zegt ze. “Uit onderzoek blijkt dat alleen al het plannen van een reis je meer plezier bezorgt dan nieuwe spullen kopen of een cadeau krijgen. Tijdens de reis draait het beloningssysteem in je hersenen helemaal overuren. De Amerikaanse reispsycholoog Michael Brein legde me uit dat dat komt doordat je op reis vaak een hele reeks overwinningen boekt. Je scoort bijvoorbeeld een lekkere maaltijd, weet vervoer te regelen van A naar B, of je bereikt over de rotsen een paradijselijk strandje. Hoe klein ze ook zijn, die overwinningen activeren je beloningssysteem, dat vervolgens het geluksstofje endorfine aanmaakt. Dus je voelt je ontzettend goed.”

Je schrijft ook dat reizen een beproefd middel tegen stress is 

 “Daarover sprak ik met Wout van Helden. Hij doet onderzoek naar neurotransmitters, de stofjes in onze hersenen die signalen doorgeven tussen hersencellen. Denk aan endorfine, dopamine en adrenaline. Volgens Van Helden staat onze huidige levensstijl haaks op die van de jager-verzamelaars in de oertijd. Onze voorouders leidden een nomadisch bestaan dat in het teken stond van overleven. Tegenwoordig zitten we veel en hebben continu voedsel tot onze beschikking, ook nog eens vaak bewerkt en met te veel suiker. Tegelijkertijd willen en moeten we veel van onszelf. Bovendien zijn we met veel meer mensen op aarde. Het gevolg is dat we gestrester zijn dan ooit. Van Helden is ook coach op het gebied van mentaal welzijn en voeding. Als zijn cliënten stress gerelateerde klachten hebben, stuurt hij ze vaak op reis als remedie. Even geen to do-lijstjes en verwachtingen van anderen, maar rust en een natuurlijk ritme. Dat helpt.”

In je boek komt hoogleraar neuro-psychologie Erik Scherder voorbij. Wat kunnen we van hem leren?

“Scherder heeft veel onderzoek gedaan naar de comfortzone en de hersenen. Volgens hem is het noodzakelijk om uitgedaagd te worden, wil je je hersenen fit en gezond houden. Dat vind ik zo mooi aan het menselijk brein: het is gemaakt om zich te ontwikkelen. Blijf je hangen in je comfortzone, dan verlies je zelfs hersencellen, terwijl hersenen die regelmatig geprikkeld worden dynamisch blijven en nieuwe verbindingen maken. Wat heel goed werkt, is nieuw terrein verkennen of iets doen wat moeite kost. Dat is precies wat reizen is, mits je niet elke keer naar hetzelfde all inclusive resort gaat."

Er zijn mensen die zichzelf graag fotograferen op luxe bestemmingen ‘waar je geweest moet zijn’. Word je daar ook gelukkiger van?

Bertram aarzelt even. “De behoefte om erbij te horen is menselijk. In een groep had je vroeger immers de grootste overlevingskans. Daarnaast laten we ons allemaal graag inspireren door anderen als het gaat om een mooi boek, een mooie film óf een mooie trip. Maar het wordt anders als je vooral op reis gaat om je status te verhogen met flitsende berichtjes op Instagram. ‘Geluksprofessor’ Ap Dijksterhuis die ik hierover sprak, stelt dat de intentie waarmee je op reis gaat een groot effect heeft op hoe gelukkig je ervan wordt. Wat hem betreft oogst je het meest als je de wereld wilt zien en ervaringen wilt opdoen. Gaat het om de foto’s en de bucketlist, dan wordt reizen iets materieels. Daarvan is volgens hem bewezen dat het je enkel geluk brengt op de korte termijn.”

Loskomen van het materiële is iets wat Rosa Bertram sowieso aanspreekt. Ze ontdekte tijdens haar reizen dat ze het gelukkigst was als ze het minst bezat. De eenvoud en overzichtelijkheid van een leven zonder ballast werken volgens haar bevrijdend. Mede daarom woont ze nu een deel van het jaar off grid in Portugal, dus zonder stromend water, verwarming en elektriciteit. “In Nederland kun je je dat niet voorstellen, maar kijk: ik leef nog!”, zegt ze stralend. “Mijn tiny house vlak aan zee, mijn hond, mijn gezondheid en lieve mensen in de buurt, dat zijn dingen die ertoe doen. Al kan ik af en toe zeker genieten van luxe, zoals een warm bad of een stuk vlees, wat ik bewust zelden eet. Maar vooral omdat het een uitzondering is.”

Is de wereld in trekken vooral iets voor jonge mensen?

“Dat is een mythe. Op verre reizen ben ik inspirerende mensen van alle leeftijden tegengekomen. In mijn boek beschrijf ik bijvoorbeeld een Australische vrouw van 64 die in haar eentje met een oude schoolbus over het continent reisde. Haar vitaliteit en levenswijsheid vind ik geweldig. In Namibië ontmoette ik een vrouw van 50 die tijdelijk als receptionist in een hostel werkte. Ze bleek samen met haar 18-jarige dochter een aantal maanden door Afrika te trekken; haar man kwam hen af en toe opzoeken. Zo leuk dat dat kan. Zo’n reis hoeft dus niet duur te zijn, al mag het natuurlijk ook wat comfortabeler. Het voordeel als je ouder bent, is dat je vanzelf al vrijer bent doordat je meer tijd hebt en minder verplichtingen. Bovendien zit je financieel vaak wat ruimer. Mijn stelregel is: kies een reis die past bij jou en bij hoe fit je bent, en die je brein voldoende prikkelt. Ver weg is ook geen must, dat zie ik bij mijn moeder.”

Je hoeft geen verre vliegreis te maken om gelukkig te zijn. Het avontuur kan ook om de hoek te vinden zijn

Is zij een fanatieke reiziger?

“Mijn vader is in 2014 overleden. Eerst vond mijn moeder het niks om in haar eentje op pad te gaan, veel te spannend ook. Daar is ze overheen gestapt. Ze is nu 66 en gaat regelmatig op pad in Nederland met haar kampeerbusje, hartstikke uit haar comfortzone. Elke keer komt ze terug met enthousiaste verhalen over de leuke mensen die ze heeft ontmoet, de mooie plekjes die ze heeft ontdekt, bijvoorbeeld in Limburg of Drenthe. Die positieve ervaringen geven haar kracht en zelfvertrouwen voor volgende avonturen. Het is een feit dat je je beter voelt als je openstaat voor het onverwachte en kunt omgaan met wat er op je pad komt. Veel buiten zijn helpt ook, de natuur heeft een kalmerende invloed. De productie van het stresshormoon cortisol in je lichaam neemt af en je gaat dieper ademen. Ik ervaar die innerlijke rust heel sterk op het Portugese platteland, waar trouwens steeds meer pensionado’s uit andere Europese landen neerstrijken. Ze starten kleine ecoprojecten en omarmen net als ik het tragere ritme. Dat moet ook wel. Geduld is een les die je zeker buiten Nederland snel leert.” 

Nog een voordeel van reizen volgens Bertram: je komt in aanraking met andere culturen. Zelfs als je niet de grens over gaat. Ook in eigen land bestaan er kleine en grotere verschillen tussen stad en platteland, oost en west, noord en zuid. Dat verruimt niet alleen je blik, het doet ook iets met je. Ze vindt het bevrijdend dat niemand haar kent als ze arriveert op een nieuwe plek, waardoor ze elke keer een frisse start kan maken. Hoewel ze zich met al haar ervaring niet meer onbevangen zou willen noemen. Want ook bij haar gaat het reizen niet altijd over rozen. “Eigenlijk vind ik tegenslag een mooi en onmisbaar thema. Als je op reis bijvoorbeeld bestolen wordt, is dat een uitdaging voor je veerkracht, creativiteit en sociale vaardigheden. Je moet meteen handelen: naar de politie, duidelijk je verhaal vertellen, zorgen dat je de noodzakelijke hulp krijgt. In Afrika ben ik een keer in één maand twee telefoons kwijtgeraakt. Leuk wordt het nooit, maar het maakt je ook sterk.”

Ben je nooit bang?

“Nooit? Dat zou overdreven zijn. Al zijn het vooral angstige fantasieën over wat er zou kúnnen gebeuren. Maar als je je laat leiden door angst, kun je altijd binnenblijven. Dat wil ik niet. Een van mijn voorzorgsmaatregelen is om twee telefoons mee te nemen en meteen een nieuwe te kopen als er eentje gestolen is. Verder vertrouw ik op mijn intuïtie en op mijn medemens. De wereld zit vol met heel goede mensen, echt.”

Ga je binnenkort weer op pad?

“Het klinkt misschien gek uit mijn mond, maar je kunt ook te veel reizen. Dan verliest het aan kracht. Mijn huidige uitdaging is juist om langer op een plek te blijven. Ik doe wel aan microavontuur, maak kleine tripjes in de buurt van mijn Portugese huis, dus toch even andere mensen zien, ander eten proeven, een ander strand ontdekken. Daarna ben ik blij om weer terug te zijn.” Dit past bij deze tijd waarin klimaatbewustzijn meer op de voorgrond staat. “Het is goed om te beseffen dat je geen verre vliegreis hoeft te maken om gelukkig te zijn. Echt, het avontuur kan ook om de hoek te vinden zijn. Ik kan iedereen dan ook aanraden om wandelen te integreren in je dagelijks leven, zeker als je varieert met de routes. Daardoor zorg je dat je brein genoeg prikkels krijgt.”

Ik raad iedereen aan om wandelen te integreren in je dagelijks leven, zeker als je varieert met de routes

Droom je niet meer van verre reizen?

“Natuurlijk wel! Ik wil ooit met een boot de Atlantische Oceaan over en ik ga graag terug naar favoriete landen zoals Brazilië en Australië. Maar gelukkig kan dat op elke leeftijd, dus ik heb geen haast.”

Rosa Bertram studeerde Media, Informatie en Communicatie aan de Hogeschool van Amsterdam. Van 2017 tot 2023 was ze hoofdredacteur van BEDROCK, een online magazine voor een bewuste en gezonde levensstijl, waarvoor ze ook de podcast BEDROCK Talks maakte. Daarnaast werkt ze als copywriter. Vorig jaar verscheen haar eerste boek, De magie van reizen.

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond juni 2024. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.