Tips van internist-infectioloog dr. Marlies van Wolfswinkel
Als je wilt terugblikken op een heerlijke vakantie, is het slim om je goed voor te bereiden. Voor je het weet neem je immers ongewenste souvenirs mee, zoals bacteriën, virussen en parasieten. Internist-infectioloog dr. Marlies van Wolfswinkel weet hoe je dat voorkomt.
Malaria, dengue, buiktyfus, gele koorts; het is een kleine greep uit alle ziekten waarop je over de grens meer risico loopt. Tropische ziekten noemen we ze, of reizigersziekten. In de geneeskunde wordt de term ‘tropische infectieziekten’ het meest gebezigd voor ziekten die door micro-organismen zoals virussen, bacteriën en parasieten worden veroorzaakt. Marlies van Wolfswinkel, internist-infectioloog in het Maastricht UMC+, is expert op dit gebied.
Welke reizigersziekten komen het meest voor?
“Met stip op één reizigersdiarree. Zeker mensen die naar India of andere delen van Azië gaan, lopen daar een grote kans op door besmet water of voedsel. Gelukkig is het meestal onschuldig en gaat het na een paar dagen over. Ook luchtweginfecties komen veel voor. Daarnaast heb je hepatitis A, een virus dat een ontsteking van de lever veroorzaakt en in veel landen buiten Europa nog voorkomt. Hier bestaat een goed vaccin voor, waardoor we het bij reizigers nog maar zelden zien.
De meest bedreigende tropische ziekte is malaria. Er zijn verschillende soorten, maar ook van de mildere varianten kun je flink ziek worden. De ernstigste vorm kan leiden tot uitval van vitale organen zoals hersenen, lever of nieren. Deze kan dodelijk verlopen. Ook tegen malaria kun je je beschermen door vóór, tijdens en na de reis malariapillen te slikken. Deze pillen verkleinen het risico op de ziekte significant. Andere bekende reizigersziekten zijn onder meer buiktyfus, hepatitis B, dengue (knokkelkoorts) en chikungunya.”
Wat zijn de symptomen van deze ziekten?
“Daar is geen eenduidig antwoord op te geven, dat is bij elke ziekte anders. Veel infecties gaan gepaard met koorts, maar niet alle. Eenzelfde ziekte kan zelfs bij verschillende mensen tot verschillende symptomen leiden. Dengue, een ziekte die net als malaria door muggenbeten wordt veroorzaakt, leidt bij vier op de vijf mensen helemaal niet tot klachten, terwijl een klein deel van de patiënten levensbedreigend ziek wordt.”
Neem voor veilige seks altijd Nederlandse condooms mee, die zijn beter
Wat zijn de belangrijkste bronnen van besmetting?
“Besmet voedsel en water zijn grote risico’s voor reizigersdiarree en, veel ernstiger, buiktyfus. Muggen veroorzaken ziekten als dengue, malaria, zikakoorts en chikungunya. En dan zijn er nog de seksueel overdraagbare aandoeningen. Hiv en hepatitis B en C, die in sommige andere landen veel meer voorkomen dan in Nederland, worden overgedragen door onveilig seksueel contact of contact met bloed, bijvoorbeeld door besmette injectie- of tatoeagenaalden.”
Hoe kun je je voorbereiden op een reis naar een risicogebied?
“Op de websites van RIVM, GGD en het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering vind je veel informatie over risico’s, mogelijke vaccinaties en andere maatregelen die je kunt nemen. Voor advies op maat kun je het best naar een reizigersspreekuur gaan. Sommige huisartsen houden dat, de GGD’s ook, en in verschillende steden zijn reizigersklinieken. Die zijn soms verbonden aan een ziekenhuis, zoals Ease Travel Clinic & Health Support verbonden is aan het Maastricht UMC+ en de GGD Zuid-Limburg. Kom op tijd naar zo’n spreekuur, liefst een week of zes voor de reis, zodat er voldoende tijd is voor voorlichting en vaccinaties. Mensen die een chemobehandeling ondergaan of medicijnen slikken die het afweersysteem aantasten, doen er goed aan om zeker drie maanden van tevoren te komen. Dan kan uitgebreid bekeken worden wat de mogelijkheden zijn. Ik heb mensen weleens een reis moeten afraden. Het vaccin tegen gele koorts bevat bijvoorbeeld levende, verzwakte virusdeeltjes. Bij gezonde mensen kan dat geen kwaad, maar wie een verzwakte afweer heeft, is daar niet tegen opgewassen en kan ziek worden van het vaccin.
Daarnaast, en dat klinkt misschien raar, weten sommige reizigers niet goed waar ze naartoe gaan. Een paar jaar geleden werden pakketreizen naar Gambia opeens heel populair en dachten veel mensen: laat ik nu eens geen strandvakantie in Spanje doen, maar in Gambia. Zonder zich te realiseren dat dat een tropisch land is waar malaria en gele koorts voorkomen. Dat is waar een goede voorbereiding mee begint: verdiep je in je bestemming en welke risico’s je daar loopt.”
Wat moet er zeker mee in de toilettas?
“Als je naar een malariagebied reist: malariapillen en een klamboe om onder te slapen. Daarnaast altijd zonnebrandolie en muggenolie met een hoog percentage deet. Neem voor veilige seks liever Nederlandse condooms mee, die zijn beter dan in veel andere landen. Omdat reizigersdiarree veel voorkomt, adviseer ik ook altijd ORS tegen uitdroging, en loperamide om de darmbewegingen te remmen. Over loperamide bestaat trouwens, ook onder artsen, het misverstand dat je het niet zou moeten gebruiken bij diarree die wordt veroorzaakt door een infectie. Gedacht wordt dat de infectie het lichaam ‘uit’ moet en dat dat niet gebeurt als je het stopt. Dat is onjuist. Het is bijna altijd veilig om bij diarree loperamide te nemen. Er is wel één uitzondering: als de diarree bloederig is. Dan is een bezoek aan een arts aan te raden.”
Zelfs van sla die met kraanwater gewassen is, kun je ziek worden
Wat kun je ter plekke doen om besmetting te voorkomen?
“Goed insmeren met muggenolie, geen of uitsluitend veilige seks hebben, wegblijven van naalden en goed opletten wat je eet en drinkt. Kraanwater veroorzaakt veel besmettingen, drink daarom alleen water dat gekookt is of uit een dichte fles komt. Gebruik dit ook bij het tandenpoetsen. Zelfs van schepijs of ijsblokjes in je frisdrank kun je ziek worden, en van sla die met kraanwater gewassen is. Vers gekookt voedsel dat heet is, is veilig. Net als verpakt ijs en fruit met een dikke schil, zoals bananen.”
Komen tropische ziekten alleen in de tropen voor?
“Nee. Dengue bijvoorbeeld neemt wereldwijd toe. Vooral in tropische gebieden in Azië, Afrika en Zuid-Amerika, waar de ziekte al langer voorkomt, groeit het aantal patiënten. Maar je kunt dengue tegenwoordig ook in Zuid-Europa oplopen.Teken-encefalitis is geen tropische ziekte, maar wel een ziekte die nog weinig in Nederland voorkomt.
In Zuid-Zweden en Centraal-Europese landen zoals Oostenrijk en Zwitserland zie je het veel. In tegenstelling tot de ziekte van Lyme, die ook door tekenbeten wordt veroorzaakt, is voor teken-encefalitis een vaccin beschikbaar. Mensen die regelmatig naar een risico-land reizen, adviseren we zich te laten vaccineren. Voor een weekje wandelen in Zweden is vaccinatie niet nodig, dan is het risico veel kleiner.
Wel of niet vaccineren blijft natuurlijk een afweging van kansen. In Nederland volgen we hiervoor de landelijke protocollen van het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering.”
Hoelang duurt het voor we ook in Nederland met deze ziekten te maken krijgen?
“Doordat we meer reizen en door klimaatverandering krijgen muggen en andere mogelijke ziekteverwekkers meer kans zich te verplaatsen. Ook in Nederland hebben we al meer exotische muggen dan voorheen. Soms liften ze mee met vrachtwagens die rubberbanden uit Vietnam, India en China importeren. Het kan ook zomaar gebeuren dat een dengue-mug zich in je auto verschanst als je die op de camping in Zuid-Frankrijk aan het inpakken bent voor de terugreis. Het is goed om er alert op te zijn. Maar het is ook niet meteen reden tot paniek als je een mug meebrengt. Gelukkig draagt maar een klein percentage een virus bij zich. De verwachting is niet dat we binnen afzienbare tijd in Nederland met dengue te maken krijgen.
Ook het westnijlvirus is in opmars, dit kan van vogels via muggen op zoogdieren, waaronder de mens, worden overgedragen. Vanuit Afrika heeft het zich verspreid, inmiddels komt het ook in Zuid-Europa regelmatig voor. In 2020 vond de eerste besmetting in Nederland plaats. In Duitsland is sinds 2019 elk jaar een uitbraak.”
Voor welke beestjes moeten we uitkijken?
“Vorig jaar waren bedwantsen groot nieuws. Die zijn vervelend en ze kunnen flinke jeuk veroorzaken, maar geen infecties.
Min of meer hetzelfde geldt voor de Aziatische hoornaar. Een beet kan pijnlijk zijn, maar als je niet allergisch bent is die verder ongevaarlijk. Voor honingbijen, hommelsoorten en andere bestuivende insecten kan de hoornaar wel schadelijk zijn. Om die reden heeft de Europese Unie afgesproken dat verspreiding zo veel mogelijk voorkomen moet worden.
Ook de tijgermug trekt op naar het noorden. Sinds 2005 wordt hij elk jaar wel op een paar plaatsen in Nederland aangetroffen. Omdat deze mug onder meer dengue kan overdragen, is hij ongewenst. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit roept mensen op om waarnemingen van de mug door te geven zodat hij bestreden kan worden. Waar mogelijk moeten we immers proberen tropische ziekten buiten de deur te houden.”
Marlies van Wolfswinkel is internist-infectioloog in het Maastricht UMC+. Haar opleiding tot internist volgde ze in Rotterdam en ze werkte meerdere periodes in het buitenland, onder meer in Kaapstad, Paramaribo en Blantyre, Malawi. Ze promoveerde op het onderwerp Geïmporteerde malaria, verbetering van de beoordeling van de ernst en complicaties. Naast algemene infectieziekten zijn haar aandachtsgebieden in het MUMC+ goed antibioticagebruik, reizigersgeneeskunde, vaccinatiezorg en de zorg voor patiënten met hiv.
Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond juni 2024. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.
