Waar komen deze 'fasciculaties' door? Neuroloog legt uit
Een trillend spiertje in je ooglid of kramp in een kuit heeft iedereen weleens. Maar als je het vaak of op verschillende plekken voelt, kan dat best eng zijn. Neuroloog dr. Sarah Herdewyn: "De belangrijkste taak van de neuroloog is angst wegnemen."
Wanneer je zo veel last hebt van zenuwtrillingen dat ze niet meer te negeren zijn en je ermee naar de huisarts gaat, zal die je waarschijnlijk doorverwijzen naar de neuroloog voor verder onderzoek. Dr. Sarah Herdewyn is neuromusculair neuroloog aan het UZ Gent, zij ziet enkele keren per maand iemand met dit soort klachten. “Spontane, kleine onderhuidse spierbewegingen noemen we fasciculaties”, vertelt ze. “Deze kunnen optreden als de spier in rust is en ze kunnen toenemen na lichamelijke activiteit. Fasciculaties kunnen vervelend zijn, maar ze doen geen pijn. Het lijkt alsof er wormpjes onder je huid kruipen. Behalve fasciculaties kun je ook spierkrampen hebben. Dan trekt een spier spontaan samen en ontspant niet meteen. De krampen kunnen ook optreden als de spier in rust is en zelfs wanneer je slaapt. Dat is vaak wél pijnlijk.
Klachten kunnen geleidelijk toenemen, maar ook heel ineens beginnen. De meeste mensen hebben de fasciculaties en krampen het eerst in de kuiten, maar ze kunnen overal in het lichaam optreden en zelfs verspringen. Ik heb zelf ook fasciculaties in mijn kuiten, bijvoorbeeld wanneer ik ga zitten na een wandeling. Je kunt fasciculaties én krampen hebben, of een van beide. De overkoepelende medische term als ze samen voorkomen is benigne krampfasciculatiesyndroom (BFS). Benigne wil zeggen dat het goedaardig is.”
Als je ‘fasciculaties’ googelt, kom je meteen bij de dodelijke spierziekte ALS uit.
“Fasciculaties kunnen inderdaad het eerste symptoom zijn van ALS. Dat maakt mensen heel ongerust. Onze belangrijkste taak als neuroloog is die angst zo snel mogelijk weg te nemen en een ernstige neurologische of neuromusculaire ziekte uit te sluiten. Benigne fasciculaties komen veel vaker voor dan ALS. Wanneer iemand met die symptomen bij ons komt, voeren we altijd een elektroneuromyografie (ENMG) uit. Deze meet de activiteit van zenuwen en spieren. Wanneer sprake is van het krampfasciculatiesyndroom, registreren we fasciculaties maar zijn er geen andere afwijkingen te zien. Wanneer we de patiënt vragen om een spier aan te spannen, trekt de spier normaal samen. Bij iemand die fasciculaties heeft in een heel vroeg stadium van ALS, zien we op de ENMG beschadiging van de zenuwen die zorgen voor de beweging van de spieren. Dit kunnen we zelfs al zien als er nog geen andere symptomen zijn, zoals krachtverlies. Ook doen we bloedonderzoek om onder meer de schildklierhormonen en magnesiumspiegel te controleren, maar meestal zijn ook die resultaten normaal. Bij een heel klein percentage van de patiënten vinden we wel bepaalde antistoffen. Bij hen wijst dat erop dat de aandoening een auto-immune basis heeft en een onderdeel is van een spectrum dat we perifere hyperexitabiliteit noemen. Afhankelijk van het verhaal van de patiënt doen we soms meer onderzoeken om een andere oorzaak uit te sluiten. Als iemand bijvoorbeeld vooral fasciculaties heeft in de kuit maar ook rugpijn die uitstraalt naar het been, kan dat worden veroorzaakt door irritatie van een zenuwwortel als gevolg van een hernia. Dan maken we een MRI van de lage rug.”
Zijn er andere mogelijke oorzaken voor de symptomen?
“Alles wat zenuwen kan beschadigen, kan krampen en fasciculaties veroorzaken. Bijvoorbeeld polyneuropathie, een aantasting van kleine zenuwuiteinden. Meestal begint dat met gevoelsklachten zoals tintelingen en ongevoeligheid in de voeten. Ook dat detecteren we met een ENMG. De belangrijkste oorzaken van polyneuropathie zijn diabetes en alcoholmisbruik. De ziekte van Parkinson veroorzaakt spierverstijving. Dat gaat niet samen met fasciculaties, maar kan wel een oorzaak zijn van krampen. Af en toe krijg ik een patiënt die gestuurd werd voor een ENMG wegens krampen, maar die eigenlijk een ziektebeeld heeft dat past bij Parkinson.”Is er een behandeling mogelijk? “Tegen de fasciculaties bestaan geen goede genees-middelen, maar ze zijn pijnloos. Als je eenmaal gerustgesteld bent, ga je er waarschijnlijk vanzelf minder op letten. Krampen zijn een ander verhaal, die kunnen pijnlijk zijn en je nachtrust verstoren. Daarvoor bestaat wel medicatie waarmee we de krampen meestal grotendeels onder controle krijgen. Doorgaans proberen we eerst magnesium-supplementen. Helpen die niet, dan kunnen de geneesmiddelen Tegretol of kininesulfaat worden ingezet, mits er geen contra-indicaties zijn. Bij de kleine groep patiënten met antistoffen kunnen we eventueel immunotherapie inzetten.”
Wat is de oorzaak van benigne krampfasciculatiesyndroom?
“Dat weten we niet goed. Men denkt dat fasciculaties veroorzaakt worden door slecht contact tussen de zenuwuiteinden en de spier, waardoor spontane spiervezelactiviteit ontstaat. Bij een ziekte als ALS is dat begrijpelijk, omdat de zenuw afsterft en zijn spier loslaat. Maar dit geldt niet bij mensen die verder geen neurologische of neuromusculaire problemen hebben. Sommigen denken dat plaatselijk microschade ontstaat tijdens fysieke activiteit, waardoor het contact tussen die zenuw en die spier even minder goed is en waardoor vervolgens fasciculaties optreden. Ik denk dat ook een individuele gevoeligheid meespeelt.”
Komt het vaak voor?
“Omdat het syndroom ongevaarlijk is, wordt er maar weinig onderzoek naar gedaan. We zien het redelijk vaak tijdens consultaties, maar ik denk dat niet iedereen met het syndroom een neuroloog bezoekt.De meeste mensen die ik zie zijn tussen de 40 en 60 jaar, maar het kan ook al vroeger beginnen.”
Blijf je er voor de rest van je leven last van hebben of gaat het over?
“Waarschijnlijk blijft het levenslang min of meer aanwezig. Er kunnen periodes zijn dat je er bijna geen last van hebt, maar het kan ook ineens terugkomen. Soms is er een trigger, bijvoorbeeld als je van leefstijl verandert en begint te sporten. BFS leidt echter niet tot een blijvende handicap en je hoeft ook niet te vrezen dat het op termijn toch ALS wordt. Een ENMG kan dat al uitsluiten.”
BFS voorkomen
Om benigne krampfasciculatiesyndroom te voorkomen is het goed om vermoeidheid en stress zo veel mogelijk te vermijden, want deze hebben invloed op de fasciculaties, net als cafeïne. Je spieren niet overbelasten en genoeg drinken kan helpen tegen krampen. Heb je een kramp, probeer dan de spier te stretchen.
Sarah Herdewyn is neuromusculair neuroloog aan het UZ Gent. Daarvoor werkte ze een aantal jaar in Nieuw-Zeeland. Ze studeerde aan het UZ Leuven en behaalde daar een doctoraat in amyotrofe laterale sclerose (ALS).
Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in +Gezond februari 2024. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.
