'Met rugklachten moet je juist blijven bewegen'

Orthopedisch chirurg Edwin Diepeveen heeft al heel wat mensen van hun rugklachten afgeholpen. Het mooiste aan zijn werk in Ziekenhuis Gelderse Vallei en de Iprenburg Herniakliniek: "Mijn patiënten hebben dramatische pijn en ik kan ze weer grotendeels pijnvrij krijgen. Vaak komen ze strompelend de kliniek binnen. Tijdens de operatie zien we ze al opknappen. Als iemand door een hernia zijn been niet verder dan 30 graden kan heffen en ik de hernia eruit haal, kan ik al tijdens de operatie het been tot 90 graden heffen zonder dat het pijn doet. Daarna loopt zo’n patiënt rechtop en lachend de kliniek uit."

U bent gespecialiseerd in minimaal invasieve wervelkolomchirurgie, wat is dat precies?

"Met een PTED-operatie, een soort kijkoperatie, maak ik een klein sneetje aan de zijkant van het lichaam. Dan verwijder ik een hernia of verhelp een kanaalstenose, een vernauwing van het wervelkanaal. Het grote voordeel van de PTED-operatie is dat het herstel korter duurt en er minder weefsel en spieren beschadigd raken. Ook is het risico op complicaties kleiner."

Waar hebben mensen met een kanaalstenose last van?

"De klachten door zo’n vernauwing worden langzaam steeds erger. Het begint met lage rugklachten en uitstraling naar de billen en benen als je lang staat en loopt. Op een gegeven moment kunnen mensen alleen nog kleine stukjes lopen. Ze gaan steeds even zitten of ze buigen voorover om de boel op te rekken. Dan kunnen ze weer een stukje lopen tot de pijn opnieuw begint. Soms duurt het jaren voordat ze hulp zoeken, vaak omdat ze aannemen dat het nu eenmaal bij het ouder worden hoort. Mensen denken: ik doe het wat rustiger aan. Ze stoppen met wandelen en fietsen, waardoor de klachten erger worden. Maar met rugklachten moet je juist blijven bewegen."

Waarom is blijven bewegen zo belangrijk, zelfs al verga je van de pijn?

"Het spierkorset rondom je wervelkolom moet optimaal getraind en gebruikt worden. Doe je dat niet, dan neem je onnatuurlijke houdingen aan en kunnen de klachten verergeren. Bewegen bij rugklachten is overigens iets anders dan je spieren extreem belasten. Je moet niet gaan rusten of liggen, zoals vroeger bij een hernia nog wel werd voorgeschreven, maar probeer zo veel mogelijk te blijven bewegen. Als je erge of langdurige klachten hebt, is het wel belangrijk om daar begeleiding bij te krijgen."

Volgens u denken mensen bij rugpijn al snel dat ze een hernia hebben. Té snel?

"Vaak wel. Als je een hernia hebt, heeft een tussenwervelschijf een uitstulping die de zenuwen afknelt. Je krijgt daardoor uitstralende pijn naar een been en mogelijk ook uitval in een arm of been. Is die uitstralende beenpijn er niet, dan kun je ervan uitgaan dat er iets anders aan de hand is dan een hernia. Vaak gaat het om spit of een andere oorzaak die met de spieren te maken heeft. In sommige gevallen kan het een rugtumor zijn. Of er is geen duidelijke oorzaak te vinden, dat gebeurt ook vaak. Bij zo’n 80 procent van de rugklachten kunnen we geen helemaal oorzaak aanwijzen."

Hoe brengt u in beeld wat er aan de hand is?

"Allereerst luister ik naar het hele verhaal om te ontdekken of er ‘red flags’ zijn, tekenen die bijvoorbeeld doen denken aan een ontsteking of een tumor. Ik doe lichamelijk onderzoek om de klachten verder in beeld te brengen en de functies van vooral de zenuwen te controleren. Daarnaast maken we een röntgenfoto. Als ik daarop een wervel heen en weer zie wiebelen, is de kans groot dat een verschoven wervel de klachten veroorzaakt. Als de klachten invaliderend zijn, zal ik die met een operatie moet stabiliseren."

Kwaliteit van leven

Bij de Iprenburg Herniakliniek komen meestal mensen die al eerder onderzocht zijn. Ze hebben volgens Diepeveen meestal al “trajecten met fysiotherapie, een pijnpoli en morfinetabletten en andere nare medicatie” achter de rug. Wanneer ze bij hem terechtkomen, weten ze vaak al dat ze een (hernia)operatie nodig hebben. Maar: bij 70 procent van de mensen met een hernia gaan de klachten vanzelf over en over mensen die wel een operatie nodig hebben, bestaat nogal wat discussie. Zij zouden te vaak onnodig onder het mes gaan.

Hoe zit dat in uw kliniek? Voert u weleens een operatie uit waarvan u achteraf denkt: was dat nou écht nodig?

"Dat is eigenlijk nog nooit gebeurd. Wij opereren mensen met blijvende, invaliderende klachten. Ze hebben dan al lang gewacht of het vanzelf over zou gaan, oefeningen gedaan, pijnstillers geslikt, tevergeefs. Gelukkig hebben lang niet alle mensen met een hernia een operatie nodig. Maar voor anderen is het hard nodig, het verbetert hun kwaliteit van leven drastisch."

Heeft u een voorbeeld van zo’n drastische verbetering?

"Laatst was hier een jonge moeder met een enorme hernia, ontstaan tijdens de zwangerschap. Toen was het vermoedelijk een zwak punt geworden. Bij de bevalling, tijdens het persen, was het er in een keer ingeschoten. Ze had sinds die tijd invaliderende beenklachten, heel veel pijn, zo erg dat ze haar kind niet eens kon vasthouden. Ze gebruikte morfine en was – in haar eigen woorden – een halve zombie. Toen ik haar opereerde, haalde ik er een flinke hernia uit. De pijn was meteen weg. Later kreeg ik een kaartje waarop ze schreef dat ze haar kind weer kon vasthouden. Ze stuurde ons ook nog een taart. Prachtig!"

Kinderen met een hernia

De grootste last, zegt Diepeveen, zit ’m niet in de zogenaamd overbodig uitgevoerde rugoperaties, maar vooral in klachten waar niks aan te doen is. Zo’n 90 procent van de mensen krijgt op enig moment last van lage rugklachten. "Denk aan spit, een aanval van lage rugklachten die bij heel veel mensen voorkomt. Het kost de maatschappij veel geld aan fysiotherapie, pijnstilling en werkverzuim. Voor de patiënt zelf kan de pijn die erbij komt kijken invaliderend zijn. Als we geen duidelijke oorzaak kunnen vinden, en dat is bij ongeveer 80 procent van die patiënten het geval, is de frustrerende boodschap dat het niet zomaar op te lossen is."

90 procent, dat is zo’n beetje iedereen. Hoe komt het dat we zo massaal last hebben van onze rug?

"Veel achter de computer zitten, lange autoritten en te weinig bewegen, dat zijn de belangrijkste oorzaken. Je kunt best veel bureauwerk doen of met de auto reizen, als je het maar afwisselt met korte pauzes waarbij je beweegt. Als je achter een bureau zit, moet je eigenlijk om de twintig minuten even opstaan en een glas water of een kop koffie halen. Of wissel zittend werken af met staand werken. Mensen weten dat vaak wel, maar ze doen het niet. Pas als ze geconfronteerd worden met de consequenties, voelen ze hoe invaliderend lage rugklachten kunnen zijn. Maar dan zit je al met een groot probleem. Ik zie ook jongeren en kinderen, soms nog maar 12 jaar oud, met rug- en nekklachten doordat ze zoveel uur per dag over hun mobieltje of tablet gebogen zitten. Ze spelen ook te weinig buiten. Ik heb kinderen van 13, 14 jaar met een hernia in mijn spreekkamer gehad."

We kunnen dus ’s avonds na het filerijden beter niet op de bank gaan zitten Netflixen, en we moeten de mobieltjes van onze kinderen afpakken?

"Of dat laatste helpt, valt te bezien. Misschien zouden scholen aan preventie kunnen doen met goed bewegingsonderwijs, dus meer dan een uurtje per week. Ze zouden ook informatie kunnen geven over hoe belangrijk je rug voor je is. Volwassenen kunnen best een avondje op de bank ontspannen, als ze daarnaast maar genoeg bewegen. Wissel het af met een wandeling na het eten, ga een paar keer per week sporten."

Pleit het grote percentage rugklachten waarvoor geen operatie of behandeling mogelijk is ervoor om eerst rustig af te wachten of het vanzelf beter gaat voordat je naar de dokter stapt?

"We weten dat 70 procent van de hernia’s vanzelf overgaat en dat lage rugklachten ook zonder fysiotherapie of medicatie kunnen verminderen. Maar ik ben zeker niet voor zomaar afwachten. Sterker nog: ik vind dat er veel te vaak gewacht wordt tot het vanzelf overgaat zonder dat er een goed behandelplan aan ten grondslag ligt. Ik zie te vaak dat mensen lang doorlopen met hernia- of kanaalstenoseklachten voordat hernia- of kanaalstenoseklachten voordat ze door de huisarts naar een specialist worden gestuurd voor een diagnose. Je moet eerst weten waar je over praat voordat ‘afwachten’ het behandelplan kan zijn. Bovendien: als je met sommige klachten te lang doorloopt, worden ze moeilijker te behandelen. Al die tijd kun je niet werken, niet sporten of achter de kinderwagen lopen."

'Het even aanzien' is dus geen goede strategie?

"Het hangt af van de manier waarop dat gebeurt. Belangrijk is vooral dat er eerst een goede diagnose is. Ik zag kort geleden bijvoorbeeld iemand met een klapvoet: een hernia met pijnlijke uitstraling naar het been en een voet die niks meer deed. Negen maanden lang was hij in de weer geweest met fysiotherapie, het werd alleen maar erger. Toen hij toch werd doorgestuurd, had ik een patiënt met een voet die het waarschijnlijk nooit meer zo gaat doen als voorheen."

Kunnen patiënten daar zelf iets aan doen? Moeten we bijvoorbeeld een verwijzing eisen zodra we rugpijn hebben?

"Dat hoeft niet altijd, maar let wel op bepaalde signalen: een pijnlijke uitstraling naar je been, minder goed kunnen lopen, een arm niet goed kunnen gebruiken. Daar moet echt kritisch naar gekeken worden. Spreek bijvoorbeeld af dat als het na zes of acht weken fysiotherapie niet verbetert, je naar een specialist gaat. Mensen moeten niet alleen beter voor hun rug zorgen door meer te bewegen, maar ook door voor zichzelf op te komen als ze pijn hebben."

Dit artikel verscheen eerder in +Gezond februari 2022. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai!