Staat er straks een robot naast mijn bed?

Wat is AI? 

AI staat voor ‘artificial intelligence’, de Engelse benaming voor kunstmatige intelligentie. Het is een technologie die helpt om dingen sneller en slimmer te doen: het automatiseren van taken, het schrijven van teksten en het herkennen van patronen in grote hoeveelheden gegevens. Het bekendste voorbeeld op dit moment is ChatGPT, een chat-robot (chat = praat) aan wie je bijna alles kunt vragen.

Heb ik al te maken met AI?

Kunstmatige intelligentie is een drijvende kracht achter streamingdiensten, zoekmachines, routeplanners en allerlei dingen in huis zoals de slimme thermostaat en robotstofzuigers. Stel je digitaal een vraag aan je zorgverzekeraar? Steeds meer bedrijven maken voor de chatfunctie in hun app of website gebruik van AI.

Waarom is AI zo belangrijk voor de zorg?

In de zorg is een groot tekort aan personeel: zo’n 50.000 mensen. Dat aantal stijgt in 2031 naar bijna 150.000. In de thuiszorg en verpleging zullen de tekorten nog vele malen groter zijn dan bij ziekenhuizen. AI-toepassingen die de werkdruk zouden kunnen verlichten zijn dus erg welkom.

Hoe draagt AI bij aan de efficiëntie?

AI kan zorgpersoneel werk uit handen nemen. Denk aan het optimaliseren van de planning van operatiekamers, ic en beddencapaciteit. Maar ook door Robotic Process Automation (RPA). Een voorbeeld van een RPA-toepassing is Turbo Truus, ontwikkeld en ingezet door Thuiszorg West-Brabant (TWB). Truus zorgt ervoor dat bij het overdragen van mensen uit het ziekenhuis alle gegevens automatisch in het Elektronisch Cliënten Dossier van TWB komen. Voorheen moesten mede­werkers dit handmatig doen.

Zijn er dan ook minder medewerkers nodig?

Door het zinvol inzetten van kunstmatige intelligentie, zou men wellicht met minder personeel toe kunnen en kan het personeel dat er wél is meer tijd besteden aan daadwerkelijke zorg. Als er bijvoorbeeld monitoring­toepassingen – draagbare sensoren, bewegings- en druksensoren en camera’s – worden gebruikt, kunnen vitale waarden op afstand in de gaten worden gehouden. Zo kunnen zorgverleners – of mantelzorgers – op afstand zien of alles goed gaat en wordt er een alarm afgegeven als er zorg nodig is.

Hoe wordt AI in het ziekenhuis gebruikt?

Een van de plekken waar AI in het ziekenhuis het meest gebruikt wordt, is op de afdeling radiologie. AI-applicaties voor beeldverwerking zijn supergespecialiseerd. Ze kunnen één ding heel goed, bijvoorbeeld het detecteren van borstkanker op een mammografie of de mate van slijtage in een reumahand bepalen op een röntgenfoto. Naarmate een AI-applicatie meer gevoed wordt met relevante beelden, leert de software daarvan. Hoe meer gegevens, hoe nauwkeuriger het algoritme – de instructies waarmee de AI-applicatie de taak uitvoert – zijn werk kan doen. Zo is er een algoritme dat op scans beter longkanker en slokdarmkanker vindt dan artsen. AI-algoritmen helpen ook om sneller en nauwkeuriger hersenbloedingen, doorbloedingsproblemen en nek­wervelbreuken te detecteren. Hierdoor kan bijvoorbeeld bij patiënten met een beroerte de diagnose veel sneller worden gesteld. Dat betekent niet dat radiologen overbodig worden, maar het is wel een hulpmiddel waarmee zij preciezer en sneller hun werk kunnen doen.

Wel of geen bloed afnemen?

Op de spoedeisende hulp worden heel veel bloed­kweken aangevraagd, maar slechts een klein deel test positief op bacteriën. Er is sinds kort een bloedkweekmodel dat kan voorspellen of het daadwerkelijk nodig is om bloed voor een kweek bij een patiënt af te nemen. Met dit model hoopt Amsterdam UMC in de toekomst 30 procent minder bloedkweken af te hoeven nemen en zo onnodige aanvullende diagnostiek te voorkomen op lange termijn.

Opsporen van hartproblemen

Een nieuw AI-model kan helpen vroegtijdig afwijkingen in hartfilmpjes (ICG) op te sporen en voorspelt of er een echo of MRI nodig is. Dat model – een samenwerking tussen Amsterdam UMC, Erasmus Medisch Centrum en het Radboud UMC  – is op dit moment redelijk ver in ontwikkeling. Als het goed getest is, kan het in de dagelijkse praktijk gebruikt gaan worden.

Winst bij darmkanker

In oktober vorig jaar hadden chirurgen van het Amsterdam UMC een wereldprimeur: het testen van een voorspellend AI-model tijdens een operatie. Het model voorspelt welke darmkankerpatiënten de meeste kans lopen op complicaties. Het computermodel kan tijdens een operatie al in een heel vroeg stadium patronen ontdekken bij een patiënt. Die informatie gebruikt de chirurg om de beste ingreep te kiezen. Het interessante van dit model is dat er ook voor de patiënten bij wie geen complicaties worden voorspeld – het overgrote deel – veel winst te behalen valt. Het is bijvoorbeeld niet nodig ingrijpende voorzorgsmaatregelen te treffen. Zo wordt er dan geen tijdelijke stoma meer aangelegd en kunnen patiënten eerder naar huis.

Grote vooruitgang bij hersentumoren

Dankzij AI is het mogelijk veel sneller vast te stellen welk type hersentumor een patiënt heeft en daarmee te besluiten of een tumor geheel verwijderd moet worden of dat een minder ingrijpende ingreep kan volstaan. Een ‘gamechanger’, omdat artsen nog tijdens de operatie de behandelstrategie kunnen aanpassen. Heel lang was de gebruikelijke gang van zaken dat de neurochirurg de tumor verwijderde en het tumorweefsel door de patholoog liet analyseren. Alleen: die analyse is tijdrovend. Al die tijd zit de patiënt in onzekerheid, want het type tumor maakt nogal wat uit voor de overlevingskansen. Een apparaatje zo groot als een kleine nietmachine kan in combinatie met het speciaal ontwikkelde algoritme de analyse in korte tijd maken. Het gaat nu om zo’n drie kwartier in plaats van twee tot drie weken.

Voorspellen of medicatie bij depressie werkt

Bij patiënten met ernstige depressie binnen een week voorspellen of een bepaald antidepressivum werkt? Met de inzet van kunstmatige intelligentie, een hersenscan en klinische informatie van de individuele patiënt blijkt dit behoorlijk goed te kunnen. Het is nu vaak nog gissen of het medicijn gaat werken. De patiënt krijgt medicatie en na zes tot acht weken kijkt men of die aanslaat. Daarom is er dringend behoefte aan een oplossing die een snellere bepaling van de effectiviteit van antidepressiva bij depressie mogelijk maakt. Door een nieuw algoritme kan twee derde van de patiënten die normaal tevergeefs medicatie zouden nemen, vooraf al geïdentificeerd worden. De onderzoekers gaan het algoritme de komende periode verbeteren.

Een robot die zorgt

Robots zijn al lang geen toekomstmuziek meer. Zo geeft tinybot Tessa begeleiding bij dagelijkse (zorg)taken. Ze herinnert iemand eraan dat medicatie moet worden ingenomen of dat het tijd is om iets te drinken en kan gesloten vragen stellen (gaat het goed met je?) en de antwoorden terugkoppelen aan de zorgverleners. Ook robot Sara en robot Maatje worden binnen de Nederlandse ouderenzorg gebruikt om extra zorg te leveren.

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine februari 2025. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.