Worden menselijke donoren overbodig?
Opgesloten in hun laboratoria zijn onderzoekers over de hele wereld bezig met het kweken van organen. Longen, nieren, levers en zelfs harten worden nagemaakt. Zijn menselijke orgaandonoren straks overbodig?
Mickey de muis, wie kent hem nog? Niet het tekenfilmfiguurtje van Walt Disney, maar de echte hagelwitte muis met rode oogjes die in 1995 wereldnieuws was. De reden: hij had een menselijk oor op zijn rug.
Oor op rug
Het zag er allemaal spectaculairder uit dan het was, want het oor had namelijk geen functie. Het kon niet vanaf de rug van de muis op het hoofd van een mens worden geplakt en direct aan de slag met zijn werk. Maar het onderzoek van dokter Charles Vacanti van de Universiteit van Massachusetts gaf wel aan dat het misschien ooit mogelijk zou zijn oren, neuzen, huid, botten of zelfs inwendige organen te kweken.
Rattenspookhart
We maken even de sprong naar nu, 2008. In januari kwamen zowel dagblad De Pers als weekblad Elsevier met een interessant medisch verhaal uit de Verenigde Staten: wetenschappers van de universiteit van Minneapolis hadden een levend, kloppend hart gekweekt.
Dat hadden ze gedaan door een rattenhart te pakken en daar alle hartspiercellen uit te halen. Het overgebleven skelet spoten ze vol met hartspiercellen uit pasgeboren muizen. Na drie dagen en de nodige elektrische schokken, begon het hart te kloppen. Niet zo krachtig als een normaal muizenhart, maar toch.
Menselijk hart
Een klein jaar eerder was Londen even het middelpunt van de medische wereld, toen de Engelse krant The Guardian meldde dat Britse onderzoekers erin waren geslaagd een deel van een menselijk hart te kweken.Letterlijk te kweken, want in plaats van het Amerikaanse rattenspookhart hebben de Britten gebruikgemaakt van stamcellen: cellen die nog in staat zijn zich te ontwikkelen naar een bepaald celtype. Volgens de Britten moet het binnen tien jaar mogelijk zijn een volledig, kloppend menselijk hart op deze manier te ontwikkelen. Ondertussen hebben ze er tien jaar opzitten, waarin het team in kaart bracht hoe elk deeltje van een hart werkt.
Borsten
De berichten over de harten zijn voorlopig het hoogtepunt in de prestaties van verschillende onderzoekers sinds Mickey de muis met het oor op zijn rug maar weer eens zijn pootjes ging strekken in zijn looprad. Het lijkt wel alsof onderzoekers overal ter wereld bezig zijn organen te kweken.
In 2003 berichtte de website van het wetenschappelijke VPRO radio- en tv-programma Noorderlicht dat het de Australische chirurg Wayne Morrisson gelukt was borsten te kweken. Vooralsnog alleen in varkens, maar toch. Vrouwen die een borst hebben verloren door amputatie kijken reikhalzend uit naar dit alternatief voor siliconenimplantaten.
Nieren
Nog een voorbeeld: in 2006 werd bekend dat zeven Amerikaanse kinderen al twee tot vijf jaar met een buiten het lichaam gekweekte urineblaas van lichaamseigen cellen rondlopen. Het Eindhovens Dagblad meldde dat in een interview met de Nederlandse onderzoekster Patricia Dankers.
Die was toen 27 jaar en moest haar proefschrift over supramoleculaire biomaterialen verdedigen. In normaal Nederlands: ze had eraan gewerkt om buiten het lichaam weefsel (en dus organen) te kunnen kweken. Haar volgende stap: het kweken van een nier.
Toekomst
Al deze voorbeelden bieden hoop voor de toekomst. Het kweken van organen lijkt alleen maar voordelen te hebben. Orgaandonoren, waar toch altijd al een tekort aan is, zijn niet meer nodig en patiënten lopen veel minder risico dat hun lichaam die vreemde organen afstoot.
Ook kunstmatige organen of delen van organen zijn dan niet meer nodig. In Nederland krijgen bijvoorbeeld ieder jaar ongeveer duizend kinderen direct nadat ze geboren zijn een kunststof hartklep, omdat hun eigen hartklep niet goed werkt. Deze nepkleppen groeien echter niet mee met het lichaam en moeten dus regelmatig worden vervangen.
Xenotransplantatie
Het kweken van organen lost ook de problemen op die kunnen ontstaan bij xenotransplantatie. Hierbij worden levende cellen, weefsels of organen van dier naar dier of van dier naar mens overgebracht. Ook hier is het risico van afstoten groot en bovendien zouden veel mensen er wel eens bezwaar tegen kunnen hebben om met een varkenshart rond te lopen.
Embryo's
Is er dan niets negatiefs te melden over het kweken van organen? Nou, eigenlijk wel. Voor het kweken van harten, levers en nieren zijn stamcellen nodig. En die zijn alleen te vinden in embryo's. Veel mensen hebben dan ook ethische bezwaren tegen het 'gebruik' van wat ooit een mens had moeten worden.
Toch blijven wetenschappers optimistisch. Het Institute of Biomaterials and Biomedical Engineering in het Canadese Toronto bijvoorbeeld. Dat beweert over tien jaar harten, nieren en levers te kunnen leveren. Het zou de levens kunnen redden van duizenden mensen die nu dood gaan aan falende of zieke organen.