Silicose wordt ook wel mijnwerkerslong genoemd. Het wordt veroorzaakt door ingeademde silicium deeltjes uit een mijn.
Bij normale ademhaling gaat er lucht via de neus en de luchtpijp naar steeds kleiner wordende luchtwegen, de bronchiën. De bronchiën splitsen zich in bronchioli en uiteindelijk in kleine trosjes dunne, tere zakjes, de longblaasjes; medische benaming: alveoli. In de longblaasjes wordt het zuurstof in het bloed omgewisseld voor koolstofdioxide.
Mensen die in mijnen of steengroeven werken, of die veel met stoffen als beton- of glasslijpsel bezig zijn, hebben een verhoogd risico van inademing van heel kleine siliciumstofdeeltjes. Silicium, of kiezel, is een natuurlijk kristal, het voornaamste bestanddeel van zand.
De minuscule siliciumdeeltjes vinden hun weg door de smalste luchtwegen, tot aan de longblaasjes. In de longblaasjes worden de siliciumdeeltjes massaal overvallen door macrofagen, dat zijn immuuncellen die met behulp van speciale enzymen in het hele lichaam vreemde organismen vernietigen.
Maar helaas zijn de macrofagen niet tegen de siliciumdeeltjes opgewassen. In plaats van de indringers worden de immuuncellen vernietigd, en terwijl zij sterven geven zij enzymen af. Die vrijgekomen enzymen irriteren de longen en ontketenen een ontstekingsproces. Als dit gebeurt, verschijnen er speciale cellen, fibroblasten genaamd, die de siliciumdeeltjes 'inpakken' in vezelig weefsel, en daarbij ontstaan littekenknobbeltjes in de longen.
Uiteindelijk belemmert de ophoping van littekenweefsel de zuurstofwisseling in de longen. Het gevolg is kortademigheid, die steeds erger wordt. Andere symptomen van silicose zijn pijn op de borst en een grove, droge hoest, vaak met bloed.