Koolmonoxidevergiftiging

Wat is koolmonoxidevergiftiging?

Koolmonoxide wordt ook wel CO genoemd en is een gas zonder kleur, geur en smaak. Het gas komt vrij bij elke (onvolledige) verbranding. Wanneer een cv-installatie, gaskachel of geiser niet goed werkt, komt er meer koolmonoxide vrij dan normaal. In combinatie met onvoldoende ventilatie kan dit erg gevaarlijk zijn.

Als je te veel koolmonoxide in hebt geademd, spreken we van een kool(stof)monoxidevergiftiging of een kolendampvergiftiging. Het gas wordt via je longen snel opgenomen in je bloed. Koolmonoxide hecht zich, net als zuurstof (O2), vast aan de rode bloedcellen. CO hecht zich veel makkelijker dan O2: het vermogen van koolmonoxide om zich te binden is 240 keer groter dan dat van zuurstof. Dat betekent dat het zuurstof in je lijf heel snel wordt verdrongen door de koolmonoxide. Je bloed kan geen zuurstof meer vervoeren en er treedt een zuurstoftekort op. Een kleine hoeveelheid koolmonoxide in de lucht kan al ernstige lichamelijke gevolgen hebben.

Sluipmoordenaar

Door zijn stille karakter (kleurloos, reukloos, smaakloos) wordt een koolmonoxidevergiftiging maar zelden opgemerkt. Van tevoren kan je een aantal maatregelen treffen om koolmonoxide in de lucht te vermijden. Het is belangrijk dat je een vergiftiging op tijd herkent.

Oorzaken

Verwarmingstoestellen zoals een open haard, een kachel, een boiler, een radiator of een geiser zijn de voornaamste bronnen van koolmonoxidevergiftiging. Iedere vorm van verbranding kan een gevaarlijke hoeveelheid koolmonoxide tot stand brengen als er te weinig zuurstof aanwezig is. Zo kan een (slecht werkende) kachel in combinatie met te weinig zuurstofaanvoer zorgen voor een verhoogd koolmonoxidegehalte in de kamer. Zelfs wanneer een verwarmingstoestel van goede kwaliteit is, kan je een vergiftiging niet uitsluiten. Laat nooit de auto draaien in een afgesloten ruimte. Ook via de uitlaat komen CO-gassen vrij.

Schoorsteen

Een vogelnest, stenen of andere rommel kunnen een schoorsteen vervuilen en verstoppen. Als je veel stookt, kan het rookkanaal dichtslibben. Hierdoor kan er koolmonoxide in het huis terecht komen. Een jaarlijkse schoonmaak kan het risico hierop verminderen. Zelfs een verkeerd aangesloten moderne cv-ketel kan een boosdoener zijn.

Let op! Ook geisers en cv-ketels op kantoor of op school kunnen zorgen voor meer koolmonoxide in de lucht, zegt René Stumpel. Hij is forensisch arts en directeur Publieke gezondheid van GGD Gooi en Vechtstreek. “Maar de risico’s op kantoor of op school zijn kleiner dan in huis. Dat komt door de kortere, minder intensievere verblijfsduur: mensen blijven hier bijvoorbeeld niet slapen.”

Symptomen

De symptomen van een koolmonoxidevergiftiging lijken erg op griepsymptomen. Daarnaast vinden CO-incidenten vaak plaats tijdens de griepperiode (oktober tot en met april). Als het koud is, gebruik je je verwarmingstoestel immers vaker.

Iemand met koolstofmonoxidevergiftiging:

• heeft last van hoofdpijn
• is verward en suf
• voelt zich slaperig
• heeft last van misselijkheid
• heeft een versnelde hartslag

Bij veel koolmonoxide in het lichaam krijgt het slachtoffer last van duizeligheid, moet hij overgeven en raakt hij buiten bewustzijn. Dit bewustzijnsverlies kan leiden tot blijvende hersenschade, een coma en in ernstigere gevallen kan iemand hier zelfs aan overlijden.

Wanneer treden klachten op?

Als meerdere personen zich niet lekker voelen in de buurt van de kachel of de open haard en er griepachtige klachten ontstaan, moet men alert zijn op een mogelijke koolstofmonoxidevergiftiging. Ook als huisdieren zich erg suf gedragen kan dit een teken zijn van een verhoogde hoeveelheid koolmonoxide in de lucht. “Het moment waarop de klachten zichtbaar en voelbaar optreden, is afhankelijk van deze hoeveelheid koolmonoxide. Soms is het een kwestie van minuten, soms treden klachten pas uren na blootstelling op. Mensen kunnen weken, maanden en zelfs jaren met een vergiftiging rondlopen. Ook dit is afhankelijk van de hoeveelheid monoxide in de lucht”, zegt René Stumpel. Als er meer dan 0,2 procent CO in een kamer aanwezig is, is dit vrijwel altijd fataal.

Ook de duur van de blootstelling kan de vergiftiging verergeren. Hoe langer je de koolmonoxide inademt, hoe meer van dit gas in je bloed terecht komt en hoe minder zuurstof er vervoert kan worden.

Risicofactoren

• Als de verbrandingsgassen van een verwarmingstoestel niet goed kunnen worden afgevoerd, is er een grotere kans op een koolmonoxidevergiftiging.
• Ook wanneer je een toestel niet goed onderhoudt, op een verkeerde manier gebruikt of als het toestel slecht is geïnstalleerd (bijvoorbeeld zonder schouw, schoorsteen of andere mogelijkheid om de verbrandingsgassen af te voeren), loop je meer risico.
• Als je stookt in een te kleine kamer zonder goedwerkend ventilatiesysteem is er ook meer kans op een vergiftiging. Blijf in de winter goed luchten! Juist dan gebruik je de kachel om op te warmen.

Diagnose

Doordat de symptomen van koolmonoxidevergiftiging erg op die van griep lijken, lopen slachtoffers vaak ongemerkt door met een te hoge hoeveelheid koolmonoxide in hun bloed. Huisartsen leggen niet makkelijk het verband met een CO-vergiftiging. Het is goed om een dergelijke vergiftiging, zeker tijdens de griepperiode, in je achterhoofd te houden.

Huisgenoten met dezelfde klachten en een slecht onderhouden verwarmingsapparaat kunnen wijzen op een koolmonoxidevergiftiging. Alleen een koolmonoxidemelder in huis kan antwoord geven op de vraag of de symptomen bij griep of gif horen.

Risicogroepen

Voor sommige mensen is koolmonoxide een grotere bedreiging dan voor anderen. René Stumpel noemt een aantal groepen die meer risico lopen op CO-vergiftiging en bij wie de gevolgen veel ernstiger zijn:

• ongeboren baby’s
• kleuters
• zwangere vrouwen
• mensen met een chronische hartziekte
• mensen met bloedarmoede
• mensen met ademhalingsproblemen

Ook jongvolwassenen lopen meer risico, zegt Stumpel. “Dat is niet omdat zij een echte risicogroep vormen, maar omdat hun woningen soms minder goed onderhouden worden.”

Een vergiftiging voorkomen

Er zijn een aantal dingen die je kunt doen om een koolmonoxidevergiftiging te voorkomen. Zorg altijd voor goede ventilatie van het huis. Het is ook verstandig om alle verwarmingstoestellen in huis minimaal een keer per jaar te laten controleren door een erkend vakman. Een koolmonoxidemelder in huis geeft een waarschuwend geluid af bij een te hoge hoeveelheid koolmonoxide.

Stumpel: “Als je een koolmonoxidevergiftiging vermoedt, zet alle ramen en deuren dan zo ver mogelijk open. Zo haal je verse lucht (zuurstof) naar binnen en stop je de blootstelling aan te veel koolmonoxide. Zet daarna de ‘verdachte’ installatie uit en laat deze zo snel mogelijk controleren door een installateur.”

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met René Stumpel. Hij is is forensisch arts en directeur Publieke gezondheid van GGD Gooi en Vechtstreek.

De Nederlandse Brandwonden Stichting en Brandweer Nederland startten in februari 2018 de landelijke campagne ‘Stop CO-vergiftiging’ om mensen te wijzen op de risico’s én bewust te maken van de symptomen van een koolmonoxidevergiftiging. Meer informatie en een kennistest kan je vinden op de website van de brandweer.