Flauwvallen (syncope)

Wat is flauwvallen?

Flauwvallen (medische term: syncope) komt in Nederland vrij veel voor. Zo'n 25 tot 50 procent van de mensen in ons land is wel eens flauwgevallen. Bij vrouwen komt het vaker voor dan bij mannen, vooral tijdens de pubertijd. Als je flauwvalt, raak je gedurende korte tijd bewusteloos. Meestal gaat het om 1 à 2 minuten waarbij je buiten bewustzijn bent. Daarna kom je vanzelf weer bij.

De oorzaak van flauwvallen is een tijdelijk gebrek aan bloed dat naar de hersenen stroomt. Dit kan veel verschillende oorzaken hebben, van hartproblemen, ziekten aan het zenuwstelsel zoals epilepsie, uitdroging of een plotselinge daling van je bloeddruk. Het kan ook een bijwerking zijn van verschillende soorten medicijnen. In ongeveer een kwart van de gevallen is er sprake van een zogenaamde reflexsyncope, dit is een reactie van je lichaam op bijvoorbeeld hoge temperaturen, het zien van bloed, of hevige pijn.

Meestal wordt flauwvallen veroorzaakt door een plotseling bloeddrukdaling en is het niet ernstig, behalve als je op een hele ongelukkige plek terechtkomt. Als je regelmatig flauwvalt, is het mogelijk dat een andere aandoening hier de oorzaak van is, zoals hartproblemen, of dat het een bijwerking is van medicijnen die je neemt. In zo'n geval is het verstandig om contact op te nemen met je huisarts.

Oorzaken van flauwvallen

De oorzaak van flauwvallen is een tijdelijke afname van de bloedtoevoer naar je hersenen. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals:

• Een overgevoelige reactie van je lichaam op prikkels, zoals emoties, warmte, pijn of vermoeidheid.
• Een hersenschudding.
• Een te trage aanpassing van je lichaam op hoogteverschillen, als je bijvoorbeeld van een liggende naar een zittende, of van een zittende naar een staande positie gaat.
• Bijwerkingen van medicijnen, zoals plaspillen, hartmedicatie, medicijnen die inwerken op de bloeddruk, antidepressiva.
• Ziekten en aandoeningen, zoals diabetes, de ziekte van Parkinson of epilepsie. Ook hartritmestoornissen of andere hartproblemen kunnen ervoor zorgen dat je flauwvalt.

Symptomen flauwvallen

Het belangrijkste symptoom van flauwvallen is dat je voor korte tijd bewusteloos raakt. Andere veelvoorkomende symptomen zijn:

• zwart zien voor je ogen of wazig zien
• een licht gevoel hebben in je hoofd
• duizelig zijn
• zweten
• bleek zien
• wegdraaiende ogen
• misselijk zijn
• gapen
• soms schokkende lichaamsbewegingen

Is de oorzaak van het flauwvallen een neurologische aandoening, zoals bijvoorbeeld epilepsie, dan zijn er ook symptomen, zoals schuim rond de mond en hevige spiersamentrekkingen.

Bij flauwvallen als gevolg van hartproblemen is er vaak ook sprake van hartritmestoornissen en pijn op de borst.

Als je vaak flauwvalt of vermoedt dat dit veroorzaakt wordt door een ziekte of medicatie, is het verstandig om snel contact op te nemen met je huisarts om je verder te laten onderzoeken. Zoek ook medische hulp als je bewusteloos raakt in een liggende houding, of juist tijdens lichamelijke inspanning, als je langer dan 3 minuten bewusteloos was of daarna in de war was, of als er in je familie gevallen zijn geweest van overlijden aan bijvoorbeeld een hartaanval of hartstilstand.

Hoe wordt de diagnose flauwvallen gesteld?

Als je flauwvalt, is dat vaak makkelijk te herkennen, vooral door omstanders. Kom je bij de dokter om je hiervoor te laten onderzoeken, dan zal deze onder andere proberen de oorzaak te achterhalen. Hij of zij zal eerst zoveel mogelijk informatie proberen te krijgen over wat er gebeurde voor, tijdens en na het flauwvallen. Was er iemand bij je toen het gebeurde, dan is het verstandig om die persoon mee te nemen. Ook zal de arts kijken naar het medicijngebruik om te kijken of dit de oorzaak kan zijn. Vaak wordt er ook bloedonderzoek gedaan. Vermoedt de huisarts dat een hartprobleem de oorzaak zou kunnen zijn, dan word je soms doorverwezen naar een cardioloog (hartspecialist) voor verder onderzoek, zoals het laten maken van een hartfilmpje (ECG).

Risicofactoren/-groepen

Enkele risicofactoren voor flauwvallen zijn:

• hoge temperaturen
• vermoeidheid
• te lang staan
• plotseling overeind komen of opstaan
• grote inspanning
• pijn
• bloed zien
• lage bloeddruk
• hevige emoties
• uitdroging
• een hersenschudding
• bepaalde medicijnen, zoals hartmedicatie, bloeddrukmedicatie, antidepressiva of plaspillen
• bepaalde aandoeningen, zoals hartproblemen, diabetes en epilepsie

Vrouwen behoren tot de risicogroepen voor flauwvallen. Zij krijgen hier gemiddeld vaker mee te maken. Mensen in de puberteit vallen vaak flauw door bijvoorbeeld emoties of pijn, bij oudere mensen ligt de oorzaak vaker bij hartproblemen. Mensen met aandoeningen zoals diabetes of epilepsie vallen ook vaker flauw.

Behandeling van flauwvallen

Flauwvallen zelf is moeilijk te behandelen door de dokter. De volgende tips kunnen wel voorkomen dat je flauwvalt, als je dit voelt aankomen, door bijvoorbeeld veel geeuwen, zwart zien voor je ogen of een licht gevoel hebben in je hoofd:

• Hurk en ga met je hoofd tussen je knieën zitten, of ga liggen, het liefst met je benen omhoog.
• Is dit geen optie, dan zijn er verschillende dingen die je kunt doen om je bloeddruk snel omhoog te krijgen: kruis je benen, span, je been-, bil- en buikspieren aan, bal je vuisten en/of haak de vingers van je beide handen in elkaar en trek je handen uit elkaar.

Verder zijn er algemene leefregels die ervoor kunnen zorgen dat je minder vaak flauwvalt:

• zorg dat je voldoende eet en drinkt
• drink niet te veel alcohol
• zorg ervoor dat je niet te lang achter elkaar stil hoeft te staan
• pas op met hete douches of baden
• vermijd te kleine, warme of benauwde ruimtes
• vermijd extreme lichamelijke inspanning

Als je een lage bloeddruk hebt en geen hartproblemen, dan kan het helpen om wat zoute bouillon te drinken. Thee en koffie werken ook licht bloeddrukverhogend.

Alleen als je flauwvalt als gevolg van medicatie of een andere aandoening, kan de dokter je behandelen. Deze kan bijvoorbeeld je medicatie aanpassen, of juist medicijnen voorschrijven die de klachten van deze aandoeningen verlichten. Dit verschilt sterk per geval.

Prognose

Flauwvallen is op zich meestal niet ernstig. Je komt meestal vanzelf weer bij en er is veel wat je kunt doen om het te voorkomen. Soms kan het wel wijzen op een ernstigere aandoening, zoals hartproblemen of epilepsie. Deze zijn niet altijd volledig te verhelpen, maar meestal zijn er wel behandelingen die je kunnen helpen er makkelijker mee te leven. Val je vaak flauw, laat mensen met wie je optrekt dit weten. Dan zijn ze erop voorbereid en kunnen ze je steunen.