Dit is de reden waarom je nog steeds ongezonde dingen doet

Roken

Om erachter te komen waar deze behoefte vandaan komt, moeten we terug in de tijd. De tabaksindustrie kende gouden jaren na de oorlog. Mede dankzij de macht van de tabaksreclame, rookte 80 procent van de mannelijke bevolking in het dagelijks leven. Jaarlijks kwamen er miljarden binnen aan tabaksaccijnzen. In deze periode wist alleen de tabaksindustrie dat roken ongezond was, maar daar werd niet over gesproken. Het zou immers ten koste gaan van haar eigen inkomsten. Na publicatie van een onderzoek van de Engelse artsen Hill en Doll, waar een verband werd gevonden tussen longkanker en roken, beseften steeds meer medici dat roken slechter is dan de mensen altijd was voorgehouden. Vanaf dat moment daalde het aantal rokers sterk.

Meerdere generaties zijn opgegroeid met het besef dat roken schadelijk is voor de gezondheid. Ook is het al lange tijd bekend dat het de grootste risicofactor is op overlijden. Toch steekt 23 procent van de Nederlanders nog steeds regelmatig een sigaret op.

Alcohol

Net als roken is alcohol onwijs populair. Lang werd het gezien als basisbehoefte, maar sinds 1800 kwam het in een ander daglicht te staan. Toen schoon drinkwater beschikbaar kwam werd alcohol steeds meer gezien als gevaarlijk en ongezond. Toch zijn Nederlanders sinds 1960 drie keer zoveel gaan drinken. De toename van het gebruik en de daarmee samenhangende problemen zijn aanleiding geweest voor meerdere maatregelen. Maar nog steeds drinkt 80 procent van de Nederlandse volwassenen, waarvan bijna 10 procent overmatig.

Cognitieve dissonantie

Jaarlijks overlijden tienduizenden mensen door het gebruik van alcohol, drugs en tabak. Bewust en onbewust blijven de meeste Nederlanders alcohol nuttigen, sigaretten roken en drugs gebruiken. Het klinkt logisch om je gezondheid voorop te stellen, maar niets is minder waar. Het is een tweestrijd tussen de slechte behoefte en je gezondheid. Het is schadelijk, maar toch doe je het. Er ontstaat een zekere spanning tussen tegenstrijdige overtuigingen: een cognitieve dissonantie. Maar waarom verkies je uiteindelijk de behoefte boven je eigen gezondheid?

De meeste mensen die roken beginnen hiermee in de puberteit. Dit is een leeftijd waarop je niet zo veel nadenkt over de mogelijke gevolgen. Vanwege de verslavende werking van nicotine, is het lastig om te stoppen als je eenmaal begonnen bent. Het besef dat roken schadelijk is voor de gezondheid is bij de meeste rokers wel aanwezig. Uiteindelijk zijn er maar weinig mensen die recreatief roken. 'Verslaving is de voornaamste reden dat mensen blijven roken', vertelt gezondheidspsycholoog Eline Meijer. 'Daarnaast vinden mensen het lastig om zichzelf als niet-roker te zien. Roken past bij hun eigen identiteit. Om die reden blijven ze het doen.' Naast verslaving en identiteit spelen stress en opleidingsniveau ook een belangrijke rol. 'Laagopgeleiden roken vaker en meer dan hoogopgeleiden. Hier zijn veel verschillende redenen voor. Bijvoorbeeld dat ze meer te maken hebben met rokers in hun omgeving. Ook ervaren ze vaker stress door bijvoorbeeld schulden en werkloosheid.'

Ontspanning en gezelligheid

De meeste mensen die alcohol drinken en drugs gebruiken zijn niet verslaafd. Ze doen het voornamelijk vanwege het directe effect dat het met zich meebrengt: ontspanning en gezelligheid. 'Het genot van alcohol en drugs is een direct effect, terwijl het gevolg hiervan pas op lange termijn zichtbaar is', aldus Meijer. 'Als jij leverkanker krijgt door drank, zal dit niet gelijk de dag erna zijn. Daarnaast zijn de gezondheidseffecten van alcohol in verhouding veel minder negatief dan roken. Tot voor kort werd zelfs nog gedacht dat alcohol goed was voor je hart.'

Maatregelen vanuit de overheid

Uiteindelijk is het niet realistisch om te denken dat alcohol, drugs en tabak helemaal wordt uitgebannen, maar er zijn wel degelijk manieren om het gebruik in de toekomst te verminderen. Vanuit het Ministerie voor Volksgezondheid en Welzijn wordt al veel gedaan aan preventie. Het levert echter niet altijd het gewenste resultaat op.

Volgens Meijer zijn er twee dingen die de overheid zou kunnen doen om effectiever te zijn in het terugdringen van roken. Allereerst zal het aantal rokers gaan dalen bij een flinke accijnsverhoging op sigaretten. 'In Australië rookt nog maar 10 procent van de bevolking door deze maatregel. Veel maatregelen werken vooral goed voor hoogopgeleiden, waardoor uiteindelijk de gezondheidsverschillen tussen hoger en lager opgeleide alleen maar toenemen. Een flinke verhoging heeft niet alleen effect op hoopgeleiden, maar ook op laagpgeleiden in Nederland.' Daarnaast zou er meer ruimte moeten komen voor vergoedingen. Bij alcohol en drugsverslavingen vergoedt de zorgverzekeraar meer dan een stoppoging. Dit geldt niet voor rokers die willen stoppen. 'Als rokers terugvallen in hun verslavingsgedrag, wat veel voorkomt, krijgen ze een volgende stoppoging niet meer vergoed. Dit zou anders moeten.'

Kortom, verslaving is de belangrijkste reden dat er nog steeds veel wordt gerookt. Het genot en de ontspanning is bij alcohol en drugs vaak bepalend. Bovendien focussen veel mensen zich meer op de korte termijn. Directe effecten van tabak, alcohol en drugs zijn hierdoor verleidelijker en sterker dan de mogelijke lange termijn gevolgen. Uiteindelijk zou de overheid nog meer kunnen doen om het gebruik van alcohol, drugs en tabak daadwerkelijk terug te dringen.

Rookt u elke dag en wilt u (ooit) stoppen met roken?

Dan kunt u meedoen aan een online vragenlijstonderzoek van het Leids Universitair Medisch Centrum. Dit onderzoek gaat over hoe rokers denken over roken, stoppen met roken, zichzelf en de toekomst. Deelnemers aan het onderzoek maken kans op een cadeaubon. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Eline Meijer, via e.meijer@lumc.nl. Meedoen kan tot eind juli 2018.