Hoe koffie jouw gezondheid kan beïnvloeden

De koffieplant komt van oudsher uit Ethiopië. De plant werd rond de dertiende of veertiende eeuw door de Arabieren ontdekt en later, rond de zestiende eeuw, door de Europeanen. Een eeuw later heeft ons eigen kikkerlandje ervoor gezorgd dat er grootschalige koffieplantages werden gesticht. Eerst in Zuid- en Midden-Amerika, later ook in Afrika.

Van boon tot koffie

De koffieplant groeit voornamelijk in vochtige tropische gebieden waar het gemiddeld 18 tot 22 graden Celsius is. De grootste koffieproducent is Brazilië. De plant bloeit één of tweemaal per jaar. Het duurt drie tot vier jaar voordat de plant koffiebessen gaat dragen. Iedere koffiebes bevat twee koffiebonen.

Wereldwijd zijn de belangrijkste koffieboonsoorten Arabica en Robusta. Na de handmatige of machinale oogst worden de ruwe koffiebonen onder invloed van water of hoge temperaturen uit de koffiebessen vrijgemaakt. Ruwe koffiebonen zijn geurloos. Pas tijdens het branden - of beter gezegd roosteren - tot 200 graden Celsius, ontstaat de welbekende koffiegeur. Door het samenstellen van verschillende bonenmelanges blijft de kwaliteit en smaak gewaarborgd.

Koffiekeurmerk

Koffiesoorten die voortkomen uit eerlijke handel zijn herkenbaar aan het Max Havelaar-keurmerk. Andere bekende handelsmerken en keurmerken zijn het Fairtrade handelsmerk, het EKO keurmerk, UTZ Certified en Rainforest Alliance.

De voedingswaarden

Gebrande koffiebonen bestaan voor het grootste deel uit koolhydraten, gevolgd door eiwitten en vetten. Verder bevatten gebrande koffiebonen van nature relatief veel mineralen, cafeïne en chlorogeenzuur.

Gebrande koffiebonen bestaan uit:

Tijdens het koffiezetten blijven de koolhydraten, eiwitten en vetten achter in het bezinksel. Hierdoor levert zwarte koffie nauwelijks energie (kilocalorieën). Het drinken van drie kopjes koffie levert ongeveer 10  procent van de dagelijkse kalium- en magnesiumbehoefte en 8 procent van de dagelijkse ijzerbehoefte.

Acrylamide

Koffie bevat kleine hoeveelheden acrylamide. Dit is een stof die kan ontstaan als zetmeelrijke producten worden verhit boven de 120 graden Celsius. Acrylamide is mogelijk kankerverwekkend voor mensen, maar dit is nog niet met zekerheid aangetoond.

Cafestol en kahweol: niet goed voor cholesterol

Cafestol en kahweol zijn vetten die aanwezig zijn in koffiebonen en ongefilterde koffie (kookkoffie, cafetière koffie, Griekse koffie en Turkse koffie). Er is sterk bewijs dat deze stoffen (met name cafestol) het LDL-cholesterolgehalte verhogen. Vijf tot zes kopjes koffie per dag leiden tot een LDL-cholesterolverhoging van 0,30 mmol/l. Bij filterkoffie (en koffie van koffiepads, oploskoffie en automatenkoffie) heeft het filter de cafestol en kahweol weggevangen.

Cafeïne

Adenosine is een neurotransmitter in de hersenen die de slaap bevordert en het wakker worden onderdrukt. De cafeïne in koffie remt de werking van adenosine, waardoor wij ons na een cafeïneshot alerter en minder moe voelen. Duursporters maken weleens gebruik van dit effect ter bevordering van hun prestaties.

Gezonde volwassenen kunnen dagelijks 400 milligram cafeïne (ongeveer vier kopjes koffie) binnenkrijgen zonder dat er negatieve effecten te verwachten zijn. Te veel cafeïne binnenkrijgen is echter ongezond. Je kunt dan last krijgen van rusteloosheid, angstgevoelens, prikkelbaarheid, hoofdpijn, beven, duizeligheid, suizende oren en hartkloppingen.

Voor wie niet goed tegen cafeïne kan, is er ook cafeïnevrije koffie. Cafeïnevrije koffie wordt geproduceerd door middel van het gebruik van water, organische oplosmiddelen of stoom of door het blokkeren van de expressie van genen die coderen voor cafeïne.

Is koffie vochtafdrijvend?

Uit onderzoek blijkt dat het drinken van matige hoeveelheden koffie door mensen die regelmatig koffiedrinken niet leidt tot uitdroging. Bij mensen die zelden koffiedrinken kan cafeïne er wel toe leiden dat zij iets vaker moet plassen, maar de totale hoeveelheid urine over 24 uur blijft gelijk.

Gezondheidsvoordelen

Het drinken van twee tot drie kopjes koffie per dag lijkt een beschermend effect te hebben op het ontstaan van kanker van: het baarmoederslijmvlies, de lever, de mond- en keelholte, blaas, borst, dikke darm, slokdarm, leukemie en alvleesklier. Daarnaast wordt het drinken van twee tot vier kopjes koffie per dag geassocieerd met een ongeveer 10 procent lager risico op coronaire hartziekten en beroertes. Er is ook sterk bewijs dat het drinken van vijf kopjes koffie per dag (ten opzichte van geen koffie) geassocieerd is met een 30 procent lager risico op diabetes type 2.

Deze beschermende effecten zijn gevonden voor koffie met én zonder cafeïne. Bovendien zou koffiedrinken beschermen tegen leververvetting, galstenen en de ziekte van Parkinson. Ook de luchtwegfunctie zou tot vier uur na koffieconsumptie verbeteren (gunstig bij mensen met astma).

Koffieadvies

Dagelijks koffiedrinken (zonder suiker) draagt bij aan de vochtinname en past in een gezond voedingspatroon. Een bakkie leut is dus eigenlijk heel gezond, mits zoals met alles, je het met mate drinkt. Van gefilterde koffie en automatenkoffie (van vloeibaar koffieconcentraat, gevriesdroogd poeder of met papieren filters) kun je dagelijks circa vier kopjes koffie drinken. Van espresso, koffie van cups en automatenkoffie (met een metalen of nylon filter) kun je dagelijks circa twee à drie kopjes koffie drinken.

Ongefilterde koffie past niet in een gezond voedingspatroon. Drink hier dagelijks maximaal één kopje koffie van. Kinderen kunnen beter geen koffie drinken. Voor jongeren tussen de 13 en 18 jaar, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, geldt het advies om dagelijks maximaal één kopje koffie te drinken.