Het voordeel van het 50-plus brein

Het coronavirus heeft ons leven drastisch veranderd uit angst voor besmetting. Naast vaak je handen wassen, mondkapjes op in het openbaar vervoer, geen drukke menigten opzoeken, is het devies vooral: anderhalve meter afstand houden. Onwennig? Ja. Vervelend? Zeker. Maar het voordeel is dat het brein van de 50-plusser hier flexibeler op reageert dan dat van jongere mensen. Dat zegt Margriet Sitskoorn, hoogleraar klinische neuropsychologie. Zij is gespecialiseerd in de wijze waarop het brein zich aanpast aan veranderingen. In de neuropsychologie heet dat neuroplasticiteit van het brein. De inzichten die zij in haar boek Het 50+ brein schreef, komen goed van pas in de situatie waarin we nu zitten door de coronacrisis. Daarbij heeft zij ook handige adviezen om beter met de situatie om te gaan.

Geen paniek

Om te beginnen wil Sitskoorn een lans breken voor een positievere visie op ouder worden. Zij vindt oud worden geen kwestie van enkel achteruitgang. “Als je boven de 50 bent, neemt je geluk toe, je autonomie neemt toe, je relativeringsvermogen en je emotieregulatie nemen toe. Iedere levensfase heeft vooruitgang en achteruitgang. Oud worden heeft zijn voordelen.”

De anderhalvemetermaatschappij is voor iedereen vervelend. Maar een 50-plusser zal niet zo snel in paniek raken vanwege de coronacrisis. Sitskoorn: “Het bijzondere aan het brein van een 50-plusser is dat het dingen doorgaans wat positiever waarneemt. Je hebt geleerd om te relativeren, ook bij dingen die eerst hard binnenkomen. Emoties hebben minder pieken en dalen, zoals bij jongeren. Er ontstaat een betere emotieregulatie.”

Hoe dat komt? “Wanneer je al het nodige hebt meegemaakt, heb je veel ervaringen om op terug te vallen”, aldus Sitskoorn. “De hersenen leren gedurende het leven dat er moeilijke tijden zijn en dat die ook vaak weer weggaan. Je kunt een nare ervaring koppelen aan dingen die je eerder hebt meegemaakt en waar je toen doorheen kwam. Bij het opdoen van nieuwe ervaringen kun je daarvan gebruikmaken.”

Nieuwe gewoonten

Al bij aanvang van de coronacrisis adviseerde de overheid richtlijnen op te volgen: anderhalve meter afstand, zoveel mogelijk thuisblijven en je handen vaak wassen. We moeten dus nieuwe gewoonten ontwikkelen, als maatschappij. Nieuwe dingen leren. Is dat lastiger voor het oudere brein? Sitskoorn: “Als we ouder worden en iets nieuws moeten leren, hebben we daar vaak niet zoveel zin in. Het kost energie, kost te veel tijd, enzovoort. Maar dat is ook omdat we niet meer gewend zijn nieuwe dingen te doen. Terwijl het leren van nieuwe dingen ons brein juist fit houdt.”

De truc: koppel hetgeen je wil leren aan iets positiefs. Geef ergens een positieve draai aan en je onthoudt het beter. Sitskoorn: “Als je jong bent, is je geheugenschijf nog niet zo vol. Je slaat alles op en je wil van alles leren. Dat is logisch want je weet nog niet heel goed wat er wel belangrijk is en wat niet. Maar als je ouder bent, herinner je iets het best als het overeenkomt met je meningen of als iets belangrijk voor je is. Dus als informatie zinloos voor je is, onthoud je het niet zo goed. Je moet niet alleen iets een positieve draai geven, maar ook zorgen dat de informatie past in de doelen die je hebt. We hebben het dan over motivated memory.”

Hoe gaat dat in de praktijk? Neem bijvoorbeeld de richtlijn om vaker je handen te wassen. Koppel dat in je hoofd aan je gezondheid (positief!): door het wassen van de handen bescherm ik mijzelf en anderen tegen besmetting.

Moeilijke apparaten

Het leren van nieuwe dingen is zo belangrijk dat Sitskoorn het heeft opgenomen in haar ‘schijf van vijf voor vitaal verouderen’ (zie kader rechts). Een van de v’s staat voor ‘verrijk uw omgeving’ en daarmee bedoelt zij dat het goed voor je brein is om voortdurend nieuwe dingen te leren. Ook al is de schooltijd allang achter de rug. Sitskoorn: “Op de eerste plaats zou je eens kunnen nagaan wat je allemaal zou willen leren. Denk breed: het kan Arabisch zijn, kantklossen of een cursus moderne kunst. Bedenk iets wat je altijd al had willen doen.”

Je kunt ook denken aan nieuwe digitale vaardigheden. In deze tijd van sociale afstand is het beeldscherm soms de enige manier om
in contact te komen met elkaar. De mogelijkheden zijn groot: beeldbellen, cursussen volgen, spelletjes spelen, bankzaken regelen, enzovoort. Alleen ligt internetgebruik niet bij iedereen voor de hand. “Er is een groep 50-plussers die alles met internet doet en een groep die er weinig tot niks mee kan. Weet dat je digitale vaardigheden ook kunt leren. Iedereen”, aldus Sitskoorn.

Er is onderzoek gedaan naar hoe mensen leren. Daaruit blijkt dat bijvoorbeeld het spellen van een handleiding niet voor iedereen zinvol is. Met name ouderen leren beter door een stappenplan te volgen en zich dat eigen te maken.

Sitskoorn: “Weet dat als je iets nieuws gaat doen, dat falen daarbij past. Je gaat bepaalde dingen frustrerend vinden, maar dat hoort bij het leren.”

Pyjama uit

Mensen met een baan werken nu vaker thuis. En wie voor de coronacrisis een druk uithuizig sociaal leven had, zal nu ook vaker tijd thuis doorbrengen. Dat is wennen. Hoe zorg je dat je niet landerig of zelfs somber wordt van de situatie?
Sitskoorn: “Ik hoorde van een vrouw die in haar pyjama bleef lopen, nu ze de hele dag thuis is. Het is niet verstandig om de dag in pyjama door te brengen. Op momenten dat je in je pyjama loopt, geef je de hersenen het signaal dat je in de ontspanningstand mag, dat je niks hoeft. De pyjama is een metafoor geworden voor nietsdoen. Als je kunt, moet je proberen structuur aan te houden. Doen wat je voorheen ook deed, al is het in een andere vorm, of probeer te kijken wat je daarvan nu nog kunt doen.”

Sitskoorn geeft aan dat zonder structuur het leven moeilijk wordt. “Dan slaat de verveling toe en de gedachte dat het allemaal vreselijk is. Als een hoop leuke dingen niet doorgaan dit jaar, is dit zuur en daar mag je verdrietig over zijn of van balen. Maar daarna kun je bedenken: ik doe iets anders. Je moet uitdaging leuker gaan vinden. Ik zeg niet dat het allemaal leuk is, maar zie dat er ook ruimte is voor nieuwe dingen.”

Uit de dip

Toch kan de coronacrisis ook angst veroorzaken. Bang om ziek te worden door je thuishulp of via een niet goed gereinigd winkelwagentje? Hoe kom je van deze angst af? Als je angsten wat kleiner zijn, dan zijn er mogelijkheden om het zelf te hanteren. Sitskoorn: “Begin met tegen iemand te zeggen dat je bang bent. En ja, dat kan heel moeilijk zijn. Je kunt bijvoorbeeld ook naar een hulplijn bellen. Er zijn veel telefonische initiatieven zoals de Luisterlijn. Probeer ook eens een cursus mindfulness. Helpt dat niet of als je heftige angsten hebt, dan moet je echt hulp zoeken. Zoek dan contact met de huisarts.”

Andere automatismen

De coronacrisis en de gevolgen daarvan laten zien dat de wereld drastisch is veranderd. Uiteraard weten we niet of die verandering tijdelijk of definitief is. Vooralsnog moeten we een nieuwe samenleving accepteren. “Het is ongelofelijk belangrijk om te weten dat iedere verandering goed is voor de hersenen”, meent Sitskoorn. “Er zitten aan deze coronacrisis echt positieve kanten. Het dwingt je tot anders denken en doen. Dat kost energie maar is uiteindelijk goed voor de hersenfunctie. Veel automatismen die voorheen werkten, helpen je nu niet. Het dwingt je automatismen die niets opleveren, te vervangen voor andere goede automatismen. Een voorbeeld: als je altijd gestrest thuiskwam van je werk en je ging als eerste een glas wijn drinken terwijl je wilt minderen, probeer dan nu eens omdat niet te doen. Probeer je slechte gewoonte te onderkennen. Nu heb je tijd en de mogelijkheid om iets te veranderen. Het is tijd voor verandering voor ons allemaal.”

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine september 2020. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!